Psychologia grawitacji - Nenad Šaponja
Autor recenzji: Zbigniew Masternak
Psychologia grawitacji Nenada Šaponji – poetycki esej o ciężarze istnienia
Tom poezji Psychologia grawitacji autorstwa serbskiego poety i psychiatry Nenada Šaponji to dzieło, które wymyka się prostym klasyfikacjom. To nie tylko zbiór lirycznych tekstów, lecz przemyślany esej filozoficzny w formie poetyckiej, próbujący uchwycić wewnętrzne mechanizmy ludzkiej świadomości, kondycji egzystencjalnej i relacji ze światem – tym zewnętrznym i tym wewnętrznym, który niejednokrotnie jest jeszcze bardziej tajemniczy.
Już sam tytuł – Psychologia grawitacji – wprowadza czytelnika w sferę intelektualnej gry. Oto dwie odrębne dziedziny – nauka o psychice i prawa fizyki – zostają połączone w oksymoroniczną jedność, sugerując, że człowieczeństwo podlega zarówno prawom ducha, jak i ciężarowi materii. Grawitacja, siła przyciągająca ciała ku sobie, staje się metaforą psychicznego ciężaru istnienia, nieuchronności losu, ale i potrzebnej równowagi, która chroni przed rozpadem.
Zbiór składa się z 33 wierszy ułożonych w trzech cyklach: „Słodka cisza”, „Zamieszanie rozpoznania” oraz „Zaufanie w ubranie ciała”. Tytuły poszczególnych części podpowiadają, że poeta podejmuje podróż przez różne stany świadomości – od kontemplacji i wyciszenia, przez dezorientację tożsamościową, aż po cielesną afirmację bycia. Wiersze te nie opowiadają historii, nie przedstawiają scen, nie przywołują anegdot. To raczej poetyckie eseje – krótkie formy refleksyjne, w których język, obraz i myśl współtworzą niezwykle gęstą materię znaczeń.
Styl Šaponji jest wyrafinowany i zdyscyplinowany. Jego poezja unika patosu i nadmiaru, zamiast tego oferując oszczędne, ale trafne obrazy, subtelne metafory i filozoficzne rozważania. Autor nie szuka efektu, lecz głębi. Wiersze są jak psychoterapeutyczne seanse – intymne, trudne, wymagające skupienia i gotowości na konfrontację z własnym wnętrzem. Widać tu wpływ zawodu poety – psychiatry – który z zawodową precyzją analizuje stany emocjonalne, egzystencjalne rozdarcia, lęki i iluzje.
Szczególnie interesujące jest napięcie między cielesnością a duchowością. Ciało w tej poezji nie jest ani czysto biologiczne, ani sakralne – staje się narzędziem poznania, przestrzenią, w której odbijają się emocje, wspomnienia, traumy i nadzieje. To „ubranie” – jak sugeruje jeden z tytułów cykli – nie zawsze wygodne, ale konieczne, by zaistnieć w świecie.
Odbiór tomu w serbskim środowisku literackim potwierdza jego wyjątkowość. Książka zdobyła prestiżowe nagrody – „Laza Kostić”, „Teodor Pavlović” i „Kočićevo pero” – a także uznanie krytyków, którzy umieścili ją wśród najważniejszych publikacji literackich 2023 roku. Nie jest to poezja łatwa ani modna – ale właśnie w tym tkwi jej siła. W czasach, gdy słowo często traci wartość, Šaponja przypomina, że poezja może być przestrzenią najgłębszej refleksji i duchowego spotkania.
Psychologia grawitacji to dzieło, które zaprasza do zatrzymania się, wyciszenia i spojrzenia na siebie z perspektywy, jakiej nie daje codzienność. To poezja, która waży słowa jak światło – i jak światło potrafi rozświetlić najciemniejsze zakamarki ludzkiej duszy.
Tłumaczenia na język polski dokonała Olga Lalić - Krowicka
--------------------------------------------------------------------------------
Nenad Šaponja, Psychologia grawitacji, Wydawnictwo Ruthenus, 2024