Głód życia, głód wieczności - Adriana Szymańska
Autorka rekomendacji: Irmina Kosmala
Czytelnicze urzeczenia Adriany Szymańskiej
W najnowszym zbiorze szkiców krytycznych Głód życia, głód wieczności Adriana Szymańska, ceniona poetka i eseistka, po raz kolejny udowadnia, że jest nie tylko wnikliwą, ale i empatyczną czytelniczką współczesnej poezji polskiej. Książka, stanowiąca zbiór recenzji i krótkich esejów o twórczości m.in. Juliana Przybosia, Zbigniewa Herberta, Wisławy Szymborskiej, Joanny Pollakówny czy Piotra Matywieckiego, jest przede wszystkim świadectwem głębokiego namysłu nad kondycją liryki metafizycznej. Szymańska, sama tworząca poezję o wyraźnym rysie egzystencjalnym, z niezwykłą precyzją i wrażliwością tropi w wierszach innych autorów to, co stanowi o ich „głodzie życia” i jednoczesnym „głodzie wieczności”.
Niniejszy zbiór to podróż przez różnorodne poetyckie światy, które łączy wspólny mianownik – poszukiwanie sensu, zmaganie się z tajemnicą istnienia i próba dotknięcia transcendencji. Szymańska nie narzuca czytelnikowi jednej, sztywnej definicji poezji metafizycznej. Zamiast tego w każdym omawianym autorze szuka indywidualnego języka, osobistej strategii mierzenia się z ostatecznością. Jak sama sugeruje, poprzez „dotknięcie rzeczy zwyczajnych w naszej codzienności” poeci docierają do „problemów w wymiarze ogólnoludzkim”, stając się powiernikami prawd o naszym człowieczeństwie.
Ucieszyło mnie, że w zbiorze Szymańskiej znalazły się szkice poświęcone poezji Teresy Tomsi. Autorka z niezwykłą uwagą pochyla się nad jej twórczością. W recenzji „Wznosząc się ku sobie”, omawiającej tomik Kamyki. Elegie i krótkie żale, oraz w tekście „Pasja uczestnictwa”, analizującym tomik Gdyby to było proste, Szymańska portretuje Tomsię jako poetkę dojrzałą, w pełni świadomą moralnej i kulturowej odpowiedzialności, jaka spoczywa na poezji.
Krytyczka trafnie zauważa, że u autorki Chłodnych strug metafizyczne poszukiwania nie są ucieczką od świata, lecz przeciwnie – wynikają z „pasji uczestnictwa” w jego dramacie i pięknie. To w codzienności, w kruchych „kamykach” egzystencji, poetka odnajduje ślady wieczności. Kluczowe dla zrozumienia interpretacji Szymańskiej jest jej spostrzeżenie, iż: „Transgresja w poezji często ma znamiona religijnej iluminacji, o czym Tomsia wie doskonale, poddając się presji takich wizji”. Ta uwaga precyzyjnie charakteryzuje lirykę autorki W cieniu przelotnego trwania – jej przekraczanie granic poznania dokonuje się nie poprzez intelektualną spekulację, ale przez intuicyjne poddanie się chwilowym objawieniom, które rozświetlają mrok istnienia. To poezja, która rodzi się z napięcia między żalem a nadzieją, między elegią a zachwytem.
Równie wnikliwie Adriana Szymańska przygląda się twórczości jednego z najważniejszych poetów średniego pokolenia, Tadeusza Dąbrowskiego. Analizując jego tomy Pomiędzy oraz Scrabble, zwraca uwagę na charakterystyczne dla tego autora „uważne wnikanie w egzystencjalne, moralne i metafizyczne kłopoty z istnieniem w naszej doczesności, a także w sferze przeczuć nadprzyrodzonych”.
Szymańska pokazuje, że Dąbrowski, mistrz poetyckiego konkretu i ironii, swoje metafizyczne niepokoje rozgrywa w scenerii codziennego życia. Jego liryka, zakorzeniona w ciele, w relacjach międzyludzkich, w dialogu z tradycją filozoficzną i religijną, staje się polem gry o najwyższą stawkę. To właśnie w tym, co „pomiędzy” – między sacrum a profanum, wiarą a zwątpieniem, miłością a samotnością – pulsuje nerw tej poezji. Szymańska docenia intelektualną dyscyplinę Dąbrowskiego, jego precyzję języka, która pozwala mu mówić o sprawach ostatecznych bez popadania w patos czy sentymentalizm. W tomie Scrabble widzi z kolei dojrzałego poetę, który z fragmentów codzienności, z okruchów języka, próbuje ułożyć sensowną całość, nawet jeśli ostateczny wynik tej egzystencjalnej gry pozostaje niepewny.
Głód życia, głód wieczności to książka, która przywraca wiarę w krytykę literacką jako formę partnerskiej rozmowy z autorem i jego dziełem. Adriana Szymańska nie stawia się w roli surowego sędziego, lecz cierpliwego i uważnego towarzysza poetyckich poszukiwań. Jej szkice, pisane piękną, precyzyjną polszczyzną, same skrzą się od metafor i celnych porównań, co sprawia, że lektura tej książki jest nie tylko intelektualną, ale i estetyczną przyjemnością.
Dla miłośników poezji współczesnej lektura analiz Adriany Szymańskiej będzie z pewnością inspirującym doświadczeniem, pogłębiającym rozumienie twórczości naszych artystów (w kolejności prezentacji występują: Julian Przyboś, Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska, Joanna Pollakówna, Konrad Sutarski, Zbigniew Jankowski, Krystyna Rodowska, Nicanor Parra, Piotr Matywiecki, Kazimierz Nowosielski, Henryk Wrożyński, Krzysztof Jeżewski, Wojciech Gawłowski, Teresa Tomsia, Wojciech Kass, Krzysztof Kuczkowski, Krzysztof Lisowski, Urszula Michalak, Wojciech Kudyba, Marek Rapnicki, Anna Nasiłowska, Piotr Szewc, Jerzy Łukasz Kaczmarek, Anna Piwkowska, Łukasz Michalski, Tadeusz Dąbrowski, Janusz Kobierski, Andrzej Zając, Krystyna Dąbrowska, Michał Muszalik, Tomasz Łubieński).
Dla wszystkich innych czytelników będzie to natomiast znakomity przewodnik po meandrach współczesnej polskiej liryki, która wbrew obiegowym opiniom wciąż odważnie stawia najważniejsze pytania, zaspokajając przy tym jednocześnie wszelkie metafizyczne głody naszej duszy.
------------------------------------------------------------------------------
Adriana Szymańska, Głód życia, głód wieczności. Szkice o poezji, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2025.