Wiersze wybrane - Juan Gelman

Wybrać zaledwie ułamek z twórczości bodaj najwybitniejszego żyjącego poety języka hiszpańskiego, z dzieła trwającego i rozwijającego się nieprzerwanie od ponad pół wieku, wybrać niewielki fragment, który dałby polskiemu czytelnikowi pojęcie o wadze tej poezji i jej miejscu w historii literatury światowej – wydaje się zadaniem karkołomnym. Jednak nieobecność poezji Juana Gelmana w polskich przekładach to wyjątkowy i niepojęty, mówiąc bez ogródek, grzech zaniechania. Nieistnienie zjawiska, jakim jest dzieło Gelmana, w polskiej świadomości czytelniczej, w polskiej refleksji historyczno- i krytycznoliterackiej, w samej polszczyźnie wreszcie, czuje się najdobitniej, wertując 1300-stronnicową edycję jego wierszy zebranych, która ukazała się w 2012 roku w Hiszpanii. Pomieszczonych tam 29 książek poetyckich, od debiutanckiego Violín y otras cuestiones („Skrzypce i inne sprawy”) z 1956 roku począwszy, pozwala nam obcować z dziełem gigantycznym, niezwykłym, osobnym, niepoddającym się żadnego typu uproszczeniom, domagającym się głębokiego namysłu zarówno w przestrzeni językowej, jak i w czasie historycznym. Pierwsza polska publikacja książkowa wierszy Juana Gelmana ma ukazać – najpełniej, jak to możliwe – dominanty tej poezji, jej cechy najistotniejsze i charakterystyczne, jej odrębność, ale również konteksty historycznoliteracki i autobiograficzny, w których powstawała. Decyzja – w sytuacji pierwszego zetknięcia z tak wymagającą i niemal zupełnie nieznaną w Polsce twórczością – o wydaniu dwujęzycznym (a w wypadku wierszy napisanych w ladino – trójjęzycznym) wydała nam się oczywista.

Podczas dekady otwierającej wiek XXI twórczość Gelmana zyskuje już nie tylko uznanie wśród czytelników, to zdobyła bowiem lata temu, ale poeta zaczyna zbierać nagrodę za nagrodą, za swój ogromny i wybitny dorobek. Nagroda im. Juana Rulfo w 2000, Poetycka Nagroda Iberoamerykańska “Pablo Neruda” w 2005, Nagroda Reina Sofía za poezję iberoamerykańską w 2005, a w 2007 Nagroda Cervantesa, najwyższe wyróżnienie literackie w obszarze języka hiszpańskiego, zwane hiszpańskim Noblem.

(Ze wstępu Xaviera Farré)

Juan Gelman (ur. 1930 w Argentynie) – poeta, prozaik. Laureat Nagrody Cervantesa (2007), najważniejszej nagrody literackiej w kręgu języka hiszpańskiego.
Syn ukraińskich emigrantów. Debiutuje w 1956 roku tomikiem Violín y otras cuestiones, wydanym przez grupę poetycką „El pan duro” (Twardy chleb), którą współtworzył. Bardzo szybko staje się jej najważniejszym poetą. Członkowie tej grupy odrzucają poetykę Pabla Nerudy, postulując zbliżenie języka literatury do mowy potocznej. Za przełomowy dla poezji Gelmana powszechnie uznaje się rok 1962. Jak pisze we wstępie do polskiego wydania Wierszy wybranych (EMG, Kraków 2013) Xavier Farré: „Od 1962 roku twórczość Gelmana zyskuje nowy wymiar. Widać to już w tomiku Gotán, ale przede wszystkim podczas prac nad dwiema książkami, które ukazały się parę lat później. To Cólera buey oraz Los poemas de Sidney West (…). Pojawiają się humor, ironia, skłonność do wyolbrzymiania, motywy surrealistyczne, przekłady z poetów wymyślonych przez samego Gelmana (…), zestawienia niepasujących elementów. Rozpoczyna się tym samym wielka poetycka przygoda języka hiszpańskiego w XX wieku”. Juan Gelman od wczesnej młodości angażuje się politycznie. Porzuciwszy partię komunistyczną, do której wstąpił w wieku 15 lat, kieruje się w stronę bardziej radykalnych ugrupowań. Ostatecznie w 1975 roku zostaje członkiem Movimiento Peronista Montonero (Peronistowskiego Ruchu Montonero), jednak odchodzi z niego po czterech latach, gdy Ruch eskaluje działania zbrojne. Zostaje oskarżony o zdradę i skazany na śmierć. Nie jest to jedyny wyrok, który na nim ciąży: po zamachu stanu z 1976 roku i rozpoczęciu Procesu Reorganizacji Narodowej Gelman zostaje skazany na śmierć także przez juntę wojskową. W tym samym roku zostają porwani jego syn Marcelo Ariel i synowa María Claudia Iruretagoyena, będąca w siódmym miesiącu ciąży. Dołączają oni do grupy ponad trzydziestu tysięcy desaparecidos, ludzi, którzy zniknęli w wyniku zbrodniczych działań junty. Jak okazało się po latach, oboje zostali zamordowani, oprawcy pozwolili jednak przyjść na świat dziecku, które zostało umieszczone w rodzinie zastępczej w Urugwaju. W 2000 roku Juanowi Gelmanowi udaje się odnaleźć wnuczkę. W 1988 roku, po 13 latach wygnania, Gelman wraca do Argentyny. Nie decyduje się jednak na powrót do ojczyzny na stałe. Do dziś mieszka w Meksyku.

Informacje szczegółowe:

Juan Gelman, „Wiersze wybrane”
Wstęp i wybór: Xavier Farré
Tłumaczenie: Carlos Marrodan Cassas, Marta Eloy Cichocka, Marcin Kurek, Marta Pawłowska

PREMIERA 16 MAJA 2013

Wydawnictwo EMG, Kraków 2013

ISBN 978-83-63464-20-2

Oprawa miękka ze skrzydełkami

Str. 262

Cena: 39,00 zł