Śladami międzywojennej arystokracji z pogranicza Wielkopolski i Kujaw, czyli przywracanie pamięci

Na zdj. od lewej: Karol Soberski i Dawid Jung

27 lutego 2024 r. w Centrum Kultury eSTeDe w Gnieźnie odbyło się spotkanie autorskie z Karolem Soberskim, które poprowadził Dawid Jung.

Zanim jednak doszło do arcyciekawej wymiany poglądów dwojga pasjonatów historii naszego rejonu, zaproszeni zostaliśmy na wystawę fotograficzną zatytułowaną „Ślady”, której autorem jest Radek Jaworski. Wernisaż składał się z kilkunastu czarno-białych fotografii przedstawiających wnętrze pałacu w Jaszczurowej. Jakże odmienny był to widok od pałacu, w którym gościłam dzień wcześniej! Miejsce ogołocone niemal w całości ze wspomnień po przodkach go zamieszkujących, opuchnięte narosłym na nim grzybem zapomnienia, osuwające się w niebyt wraz z łuszczącym się tynkiem, pustka wrośnięta w tę przestrzeń boleśnie niczym w zranione ciało cierń.

Przesłanie wystawy zrozumiałam tak naprawdę po spotkaniu autorskim Karola Soberskiego. Nie masz pieniędzy na renowację zabytkowych dworków, pałaców czy innych cennych obiektów kultury – nie szkodzi. Zrób im zdjęcia, napisz o tym, zaproś na debatę, a dzięki twórczemu działaniu przywrócisz im dawną świetność. Oto jedna z propozycji przywracania pamięci.

Z kolei tematem, wokół którego toczyła się półtoragodzinna rozmowa, było ziemiaństwo Wielkopolski i Kujaw z okresu międzywojennego. Dowiedzieliśmy się, że bohater spotkania już od dwudziestu lat drąży ów temat, ponieważ sam urodził się w pałacu z XIX wieku w Popowie Ignacewie, w gminie Mieleszyn (powiat gnieźnieński). Pałac ten został  przebudowany w 1937 roku przez ówczesnego właściciela majątku – Franciszka Saskowskiego (o jego niezwykłym życiu, odkryciach i działalności można przeczytać w książkach „Skarb Dziedzica” i „Złoto Dziedzica”). Wokół pałacu rozciąga się blisko 2,5 hektarowy park. Po II wojnie światowej majątek Saskowskich przeszedł w ręce Skarbu Państwa i powoli zaczął popadać w ruinę. Najpewniej to jego historia oraz obecny stan stały się asumptem do poszukiwania innych zacnych, bogatych w historię, lecz podupadłych miejsc w okolicach naszego regionu, które można by było jeszcze jakoś ocalić, reanimować – choćby dokumentalnym zapisem, archiwalnymi zdjęciami i opowieściami potomków. Rodzina Saskowskich, jak przyznał autor „Zapomnianej zbrodni”, była pierwszą, do której udało mu się dotrzeć i pozyskać największe zbiory dotyczące majątku Popowo Ignacewo.

Następnie usłyszeliśmy równie ciekawą historię dotyczącą rodu Chełmickich. Z kolei ostatnie dwa lata nasz  badacz historii poświęcił tematowi związanemu z pałacem w Zdziechowie i jego rodowi von Wendorff. Wspomniał również o odzyskaniu majątku przez Elżbietę Krasicką.

Najbardziej jednak zapadła mi w pamięć opowieść Karola o małej wsi położonej blisko Gniezna (gmina Mieleszyn) – Dziadkowie, usytuowanej nad brzegiem pięknego jeziora. Miejscowości pełnej tajemnic i porzuconych skarbów. Dzięki cudownemu zbiegowi okoliczności, Karol Soberski dotarł do potomków z rodziny Michała Paruszewskiego, który był synem Marii Paruszewskiej (znanej poznańskiej poetki i działaczki kulturalnej) i Sylwestra Paruszewskiego. 

Opowieści o tajemniczej śmierci Michała Paruszewskiego, zmowie milczenia miejscowych ludzi, niezwykłej dociekliwości Karola i dążenia za wszelką cenę do odkrycia prawdy o tym niezwykłym człowieku były niesłychanie wciągające, a przy okazji sprawiły, że w przyszłym roku ukaże się książka w całości poświęcona przywołanej postaci Michała Paruszewskiego.

Z przyjemnością będę wspominać wieczór, w którym dwoje wytrawnych pasjonatów, badaczy i twórców lokalnej kultury na przemian zdradzało nam sekrety historii naszego rejonu.

Karolu – po tak pełnym Twojej pasji i wiedzy spotkaniu wielkim nietaktem byłoby powiedzieć: do zobaczenia kiedyś.
Zatem: do zobaczenia wkrótce!

                                                    Irmina Kosmala

 ----------------------------------------------

Karol Soberski - dziennikarz, eksplorator i niezależny badacz lokalnej historii. Prezes Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć” (www.fundacjahistoryczna.pl), redaktor naczelny portalu Pojezierze24.pl. Pomysłodawca i główny organizator Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci” – jednego z największych festiwalu w Polsce (odbyły się dwie edycje: w 2019 i 2021 r.), pomysłodawca projektu „Pałace Tajemnic”. Autor przewodników turystycznych oraz książek o skarbach i tajemnicach pogranicza Wielkopolski, Kujaw i Pałuk. Od 2012 r. w ramach cyklu „Wędrówki z historią” oprowadza turystów po pałacach i dworach powiatu gnieźnieńskiego i żnińskiego oraz po najciekawszych historycznie miejscach (świątynie, miasteczka, wsie, itp) w tym regionie.