Poezja Przeciw Symetrii: „Portret niesymetryczny” Izabeli Fietkiewicz-Paszek

dr Tomasz Gruchot i Izabela Fietkiewicz-Paszek

10 lipca 2025 Stara Synagoga w Ostrowie Wielkopolskim ponownie stała się przestrzenią niezwykłego spotkania z literaturą. W ramach cenionego cyklu „Literatura jest zawsze na miejscu”,  odbyło się tym razem spotkanie autorskie z Izabelą Fietkiewicz-Paszek, zatytułowane intrygująco: „Koniec srebrnej nitki i inne wiersze – przeciw symetrii”. Rozmowę, która porwała zarówno uczestników, jak i samą autorkę, brawurowo poprowadził dr Tomasz Gruchot. Już w pierwszym słowie wytłumaczył się z niejednoznacznego tytułu nadanemu wydarzeniu, stanowiącemu kompromis: „Przeciw symetrii, a zatem przeciw wszystkiemu, co jest zrównoważone”.

Choć centralnym punktem dyskusji był najnowszy tomik Koniec srebrnej nitki (Szczecin, 2022), to jednak wiele uwagi moderator spotkania poświęcił wcześniejszym dziełom (Lipiec na Białorusi, Sonet. Spętanie, Próby wyjścia, Portret niesymetryczny). O tym ostatnim z uznaniem wypowiedział się Marcin Orliński. Jego słowa, że „na rozmazanym zdjęciu rzeczy zaczynają mieć wspólne kontury, a widz doświadcza jakiejś nieokreślonej jedności świata”, doskonale oddają esencję tej poezji. Fietkiewicz-Paszek zdaje się celowo rozmywać ostre granice rzeczywistości, zapraszając czytelnika do zanurzenia się w świecie, gdzie sensy niczym w  palingenezie światów (np. w nietzscheańskim „wiecznym powrocie”) splatają się i nakładają na siebie.

Orliński podkreśla wielowymiarowość tej twórczości, wskazując na możliwość jej odczytywania jako „pospiesznego zapisu ulotnych chwil”, „inteligentnej opowieści zawieszonej w określonym czasie i miejscu”, a także „przygody samego języka, który upaja się swoją wieloznacznością i gramatyczną asymetrią”. To właśnie ta asymetria, zarówno na poziomie formy, jak i treści, stanowi klucz do zrozumienia tomiku. Autorka, zdaje się, świadomie unika prostych, oczywistych rozwiązań, prowokując do głębszej refleksji nad złożonością świata i ludzkiego doświadczenia. Z czułością i czujnością przygląda się ludziom, rzeczom, zdarzeniom. Wybiera podróż do Białorusi, a potem tworzy tom opowiadający się przeciw stereotypizacji myślenia o tym wielowymiarowym europejskim kraju. Nie obawia się swojej wielopostaciowości, nieoczywistości, niedosłowności. Lubi swoich bohaterów, jak i światy, które pomieszkują. Lubi ludzi i ratuje ich. Bo ma naturę ratowniczki. Etyka staje się w jej twórczości zatem estetyką (znów Nietzsche!).

Podczas spotkania zarysował się szerszy kontekst twórczości Izabeli Fietkiewicz-Paszek, nawiązujący do idei restytucji pamięci. Koniec srebrnej nitki staje się w tym świetle nie tylko zbiorem intymnych refleksji, ale także aktem przywracania fragmentów rzeczywistości – osób, miejsc, przeżyć. Jak pięknie zauważył moderator spotkania: „Śmierć jest epizodem, który niczego nie kończy”.

To dążenie do przypominania o osobach, wydarzeniach czy zjawiskach niesłusznie zapomnianych, wybrzmiało mocno w dyskusji. Można dostrzec tu pewną paralelę z twórczością Dawida Junga, zwłaszcza z jego Polską, ulubioną masochistką Europy,  która również stawia sobie za cel odzyskanie i upamiętnienie wymazanych z kolektywnej świadomości elementów naszej historii i kultury.

W trakcie spotkania wybrzmiało artystyczne credo artystki: pisać wbrew czasowi, pomimo jego naporowi, przeciwko niemu. Problem czasu, który łączy wszystkie tomiki, jak zauważył dr Tomasz Gruchot, przeistacza się, czy wręcz znosi „bez-czas”. Dosłownie i metaforycznie. Nagromadzona intensywność wspomnień (treściowa i emocjonalna) spiętrza się w krwiobiegu artystki, przyspiesza jej tętno, aby ostatecznie wystrzelić w różne formy wyrazu, z których najpiękniejszym i najtrudniejszym zarazem jest sonet. Stanowi on bowiem papierek lakmusowy zarówno dla twórcy, jak i jego talentu. Poetka próbę tę przechodzi zwycięsko.

Odczytane przez autorkę wybrane wiersze, niczym odnalezione fragmenty, złożyły się na nowo na portret – tym razem niesymetryczny, ale przez to bardziej autentyczny i pełniejszy. To właśnie w tym odejściu od utartych wzorców, w eksploracji tego, co pominięte i zapomniane, leży siła jej poezji. Spotkanie w Starej Synagodze było nie tylko okazją do zanurzenia się w świat języka i poezji, ale także do refleksji nad tym, jak pamięć i historia są konstruowane – często wbrew symetrii, na przekór prostym liniom, a w oparciu o niuanse i zapomniane detale.

Sala Starej Synagogi zgromadziła minionego wieczoru kilkadziesiąt osób, wśród których byli bliscy i dalsi przyjaciele bohaterki spotkania oraz jej rodzice. Jestem przekonana, że dla wielu z nas spotkanie z Izabelą Fietkiewicz-Paszek, to wielkie artystyczne przeżycie, którego mogliśmy doświadczyć, stanie się wiatykiem na całe życie.

                                                                              Irmina Kosmala 

Jego wnętrze woła zbyt zachęcająco,
by takiemu światłu próbował się oprzeć
którykolwiek z panów. Pierwsze Tulpa ostrze
miękko się zanurzy, by sprawnie napocząć

(bo już późna pora), następnie pan z prawej
obierze go z maski, a drugi z niej zmyje
pocałunki – octem. To ostatnie chwile,
by poczuć jej jedwab (stanie się jak kamień

w ciągu dwóch miesięcy). Czas nam rozpleść siatkę
ściągnąć dekoracje. Tu – panowie, patrzcie! -
warstwy najciekawsze, warte obejrzenia

na ż y w y m przykładzie. Odtąd będzie łatwiej
pojąć ciemne wnętrza. Zaraz śnieg upadnie,
kończymy, panowie, światło nam się zmienia.

                                                         Próby wyjścia:  Lekcja anatomii Rembrandta według Grochowiaka

---------------------------------------------------------------------

Literatura jest zawsze na miejscu

Izabela Fietkiewicz-Paszek
Poetka, animatorka kultury. Autorka kilku książek, kilkuset publikacji prasowych (głównie wierszy i recenzji), tekstów piosenek, redaktorka i autorka wstępów do publikacji książkowych. Opublikowała tomiki poezji, m.in.: Portret niesymetryczny (2010), Próby wyjścia (2011), Lipiec na Białorusi (2021), Koniec srebrnej nitki (2022). Kilka lat prowadziła stałą rubrykę felietonów w kwartalniku „Migotania”, od 2012 r.współpracuje z kwartalnikiem „elewator”. Współzałożycielka Stowarzyszenia Promocji Sztuki Łyżka Mleka (www.lyzkamleka.poezja-art.eu) i projektu muzycznego Rozmark Café, współorganizatorka Ogólnopolskiego Festiwalu Poetyckiego im. Wandy Karczewskiej odbywającego się w Kaliszu od 2011. Moderowała kilkadziesiąt spotkań autorskich. Jurorka konkursów literackich. Od 2021 prowadzi na kanale Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Asnyka w Kaliszu vlog Krótka piłka poświęcony promowaniu współczesnej poezji. Vlog był nominowany w konkursie Polskiej Izby Książki PIK-owy Laur 2023 w kategorii Najciekawsza prezentacja książki i promocja czytania w Internecie. Trzykrotna laureatka Nagrody Prezydenta Miasta Kalisza w dziedzinie upowszechniania kultury (2011, 2016, 2023). Dwukrotna stypendystka Marszałka Województwa Wielkopolskiego w dziedzinie kultury (2017, 2022). Członkini Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Mieszka w Kaliszu.

dr Tomasz Gruchot
Absolwent UAM w Poznaniu, historyk literatury i krytyk literacki. Autor książki Wyrazić niewyrażalne. O polskiej poezji metafizycznej po drugiej wojnie światowej (2006), publikował również w pracach zbiorowych, m.in. Śladami człowieka książkowego (1997), Twórczość Bolesława Leśmiana. Studia i szkice (2000), Potęga smaku w czasach niesmaku. Studia i szkice o twórczości Zbigniewa Herberta (2007), w czasopismach literackich i społeczno-kulturalnych, redagował „Fakty Ostrowskie” Magazyn Społeczno-Kulturalny. Członek Ostrowskiego Towarzystwa Naukowego.